تزکیه نفس (قران)در این مقاله آثار، ویژگی‌ها و عوامل تزکیه نفس با توجه به آیات قرآن معرفی می‌شوند. فهرست مندرجات۱.۱ - انفاق همرا به تزکیه نفس ۱.۲ - مشروط به قصد قربت ۱.۳ - کسب آگاهی لازم ۱.۴ - آموزه دین انبیاء ۱.۵ - توصیه خداوند به پیامبر صلیاللهعلیهوآله ۱.۶ - ارجمندی انسان ۱.۷ - نقص عضو و تزکیه نفس ۱.۸ - مخالف با شیطان ۱.۹ - هدف رسالت پیامبر صلیاللهعلیهوآله ۱.۱۰ - مأموریت حضرت موسی ۲ - آفات تزکیه نفس ۲.۱ - چشم‌چرانی ۲.۲ - عدم حفظ عورت ۲.۳ - خودستایی ۲.۴ - ادعای تزکیه نفس ۳ - آثار تزکیه نفس ۳.۱ - فراگیری معارف دینی ۳.۲ - رستگاری ۳.۳ - رساننده انسان به بهشت ۳.۴ - بازگشت به انسان ۳.۵ - پذیرفتن عذر صاحبخانه ۴ - عوامل تزکیه نفس ۴.۱ - صدقه برای نجوا با پیامبر صلیاللهعلیهوآله ۴.۲ - هزینه مالی ۴.۳ - جهاد در راه خدا ۴.۴ - پرهیز از چشم‌چرانی ۴.۵ - صدقه ۴.۶ - ایمان و عمل صالح ۴.۷ - کنترل شهوت ۴.۸ - مشیت خداوند ۴.۹ - تلاوت قرآن توسط پیامبر صلیاللهعلیهوآله ۴.۱۰ - تقوا ۴.۱۱ - عمل به احکام الهی ۴.۱۲ - فضل الهی ۵ - پانویس ۶ - منبع ۱ - خصوصیات تزکیه نفس۱.۱ - انفاق همرا به تزکیه نفسانفاق همراه با قصد تزكيه نفس، نشانه تقوا پيشگى: وَ سَيُجَنَّبُهَا الْأَتْقَى الَّذِي يُؤْتِي مالَهُ يَتَزَكَّى. ۱.۲ - مشروط به قصد قربتتزکیه و تطهير نفس، در گرو نیّت خالص و قصد قربت: الَّذِي يُؤْتِي مالَهُ يَتَزَكَّى إِلَّا ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِ الْأَعْلى. ۱.۳ - کسب آگاهی لازملزوم برخوردارى انسان از آگاهی لازم، براى تطهير و تزكيه نفس: وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاها. ۱.۴ - آموزه دین انبیاءتزكيه نفس و رستگار شدن در پى آن، از آموزه‌هاى دين ابراهیم علیه‌السلام و موسی علیه‌السلام: قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى إِنَّ هذا لَفِي الصُّحُفِ الْأُولى صُحُفِ إِبْراهِيمَ وَ مُوسى. ۱.۵ - توصیه خداوند به پیامبر صلىاللهعليهوآلهپاکدامنی و طهارت نفس از هرگونه آلودگى و گناه، از توصيه‌هاى نخستين خداوند به پیامبر صلیاللهعلیهوآله: وَ ثِيابَكَ فَطَهِّرْ وَ الرُّجْزَ فَاهْجُرْ. سوره مدثر از سوره‌های مکی است و از جمله‌سوره‌هاى آغازين بعثت رسول اکرم صلیاللهعلیهوآله است. ۱.۶ - ارجمندی انسانتلاش براى تزكيه نفس و درستکاری، مايه ارجمندی انسان: وَ ما يُدْرِيكَ لَعَلَّهُ يَزَّكَّى وَ ما عَلَيْكَ أَلَّا يَزَّكَّى وَ أَمَّا مَنْ جاءَكَ يَسْعى وَ هُوَ يَخْشى فَأَنْتَ عَنْهُ تَلَهَّى. آيه شريفه «وامّا من جاءك يسعى» مى‌خواهد بگويد كه‌آن كس كه به شتاب نزدت مى‌آيد تا به وسيله معارف دین و مواعظى كه از تو مى‌شنود خود را پاك كند تو از وى روى برمى‌گردانى و از او غافل مى‌شوى و به كار ديگر مشغول مى‌شوى. «تلهّى» يعنى خود را به كار ديگر مى‌زنى. ۱.۷ - نقص عضو و تزکیه نفسمانع نبودن نقص عضو، براى تزكيه نفس انسانها: وَ ما يُدْرِيكَ لَعَلَّهُ يَزَّكَّى . در شأن نزول اين آيات آمده است كه مرد كورى وارد مجلس شد و مى‌خواست معارف دین را بشنود و تزكيه شود و نسبت به او ترشرويى شد و از وى روى گردانيده شد. ۱.۸ - مخالف با شیطانتزكيه نفس انسان، در گرو مخالفت با شیطان و اجتناب از فحشا: يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّيْطانِ وَ مَنْ يَتَّبِعْ خُطُواتِ الشَّيْطانِ فَإِنَّهُ يَأْمُرُ بِالْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَكى مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً وَ لكِنَّ اللَّهَ يُزَكِّي مَنْ يَشاءُ .... ۱.۹ - هدف رسالت پیامبر صلیاللهعلیهوآلهتزكيه نفوس، از جمله اهداف رسالت پيامبراكرم صلیاللهعلیهوآله: ۱. رَبَّنا وَ ابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِكَ ... وَ يُزَكِّيهِمْ ... مقصود از «رسولا» در دعاى ابراهيم عليه‌السلام، پيامبر اسلام صلیاللهعلیهوآله است. ۲. كَما أَرْسَلْنا فِيكُمْ رَسُولًا مِنْكُمْ يَتْلُوا عَلَيْكُمْ آياتِنا وَ يُزَكِّيكُمْ .... ۳. لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ .... ۴. هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ .... ۱.۱۰ - مأموریت حضرت موسیموسى عليه‌السلام از جانب خداوند، مأمور راهنمايى فرعون به راه حق و ترغيب او به تزكيه نفس: هَلْ أَتاكَ حَدِيثُ مُوسى إِذْ ناداهُ رَبُّهُ بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ طُوىً اذْهَبْ إِلى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغى فَقُلْ هَلْ لَكَ إِلى أَنْ تَزَكَّى. ۲ - آفات تزکیه نفس۲.۱ - چشمچرانیچشم چرانی، آسيب و آفت پاکی و طهارت نفس: قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ يَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِكَ أَزْكى لَهُمْ ... وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَ .... ۲.۲ - عدم حفظ عورتبى مبالاتى در حفظ عورت، آسيب زننده به طهارت نفس: قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ يَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِكَ أَزْكى لَهُمْ .... ۲.۳ - خودستاییخودستایی انسان در حد تزكيه شمردن نفس خويش، زاييده غفلت انسان از علم احاطه دار خداوند: الَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ إِلَّا اللَّمَمَ إِنَّ رَبَّكَ واسِعُ الْمَغْفِرَةِ هُوَ أَعْلَمُ بِكُمْ إِذْ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَ إِذْ أَنْتُمْ أَجِنَّةٌ فِي بُطُونِ أُمَّهاتِكُمْ فَلا تُزَكُّوا أَنْفُسَكُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقى. ۲.۴ - ادعای تزکیه نفس••• لزوم اجتناب از ادعاى تزكيه نفس، در برابر خداوند آگاه به آشكار و نهان: الَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ إِلَّا اللَّمَمَ إِنَّ رَبَّكَ واسِعُ الْمَغْفِرَةِ هُوَ أَعْلَمُ بِكُمْ إِذْ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَ إِذْ أَنْتُمْ أَجِنَّةٌ فِي بُطُونِ أُمَّهاتِكُمْ فَلا تُزَكُّوا أَنْفُسَكُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقى. ••• ادعاى تزكيه نفس گروهى از اهل کتاب ادعايى مردود: أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يُزَكُّونَ أَنْفُسَهُمْ بَلِ اللَّهُ يُزَكِّي مَنْ يَشاءُ وَ لا يُظْلَمُونَ فَتِيلًا. شأن نزول آيه، گروهى از يهودند. ۳ - آثار تزكيه نفس۳.۱ - فراگیری معارف دینی••• طهارت و پاكى نفس، زمينه ساز فراگيرى معارف و احکام دین: ۱. لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ. ۲. هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ. ••• تزكيه نفس از گناه، زمينه‌اى لازم براى درك حقايق قرآن: إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ لا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ. ۳.۲ - رستگاری••• تزكيه نفس، زمينه كسب رستگارى براى انسان: ۱. وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاها. ۲. ... وَ مَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ. ۳. ... وَ مَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ. ۴. قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى. ••• تزكيه نفس از بخل و حرص، موجب رستگاری: ... وَ مَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ. ۳.۳ - رساننده انسان به بهشتنفس تزكيه شده، عامل رساننده انسان به بهشت عدن: جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها وَ ذلِكَ جَزاءُ مَنْ تَزَكَّى. ۳.۴ - بازگشت به انسانبازگشت آثار تزكيه نفس انسان به خود او: وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى ... وَ مَنْ تَزَكَّى فَإِنَّما يَتَزَكَّى لِنَفْسِهِ .... ۳.۵ - پذیرفتن عذر صاحبخانهپذيرفتن عذر صاحب خانه و تحميل نكردن خود بر او و انصراف از ورود به خانه وى، نشانه تزكيه نفس: فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فِيها أَحَداً فَلا تَدْخُلُوها حَتَّى يُؤْذَنَ لَكُمْ وَ إِنْ قِيلَ لَكُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا هُوَ أَزْكى لَكُمْ .... ۴ - عوامل تزكيه نفس۴.۱ - صدقه برای نجوا با پيامبر صلىاللهعليهوآلهصدقه براى نجوا و گفتگو با پيامبر صلىاللهعليهوآله زمينه‌ساز تطهير نفس و پالايش روح از آلودگيها: يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا ناجَيْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْواكُمْ صَدَقَةً ذلِكَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ أَطْهَرُ .... ۴.۲ - هزینه مالیخوددارى از صرف مال در راه طهارت نفس، نشانه بالاترين درجه شقاوت: لا يَصْلاها إِلَّا الْأَشْقَى وَ سَيُجَنَّبُهَا الْأَتْقَى الَّذِي يُؤْتِي مالَهُ يَتَزَكَّى. ۴.۳ - جهاد در راه خداجهاد در راه خدا، موجب تزكيه نفس و تصفیه قلب: إِنْ يَمْسَسْكُمْ قَرْحٌ ... وَ لِيُمَحِّصَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا .... وَ لِيُمَحِّصَ ما فِي قُلُوبِكُمْ .... ۴.۴ - پرهیز از چشمچرانیپرهيز از چشم‌چرانی، زمينه‌ساز سلامت نفس و پاكى: قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ يَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِكَ أَزْكى لَهُمْ .... ۴.۵ - صدقهصدقه، مؤثّرترين كار براى تطهير نفس از آلودگيها و تزکیه نفس انسان: ۱. يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا ناجَيْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْواكُمْ صَدَقَةً ذلِكَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ أَطْهَرُ .... ۲. خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّيهِمْ بِها .... ۳. الَّذِي يُؤْتِي مالَهُ يَتَزَكَّى. ۴.۶ - ایمان و عمل صالحایمان و عمل صالح، راه تزكيه نفس: وَ مَنْ يَأْتِهِ مُؤْمِناً قَدْ عَمِلَ الصَّالِحاتِ ... جَنَّاتُ عَدْنٍ ... وَ ذلِكَ جَزاءُ مَنْ تَزَكَّى. ۴.۷ - کنترل شهوتپرهيز از نظر دوختن به نامحرمان و اجتناب از آلودگى به فحشا و فساد جنسی، زمينه‌ساز تزكيه نفس: قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ يَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِكَ أَزْكى .... ۴.۸ - مشیت خداوندتزكيه نفس انسان، منوط به مشیت خداوند: ۱. أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يُزَكُّونَ أَنْفُسَهُمْ بَلِ اللَّهُ يُزَكِّي مَنْ يَشاءُ .... ۲. ... وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَكى مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً وَ لكِنَّ اللَّهَ يُزَكِّي مَنْ يَشاءُ .... ۴.۹ - تلاوت قرآن توسط پيامبر صلىاللهعليهوآلهتلاوت آیات خدا به وسيله رسول‌اكرم صلىاللهعليهوآله بر مردم، موجب تزكيه نفوس آنان: ۱. رَبَّنا وَ ابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِكَ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ يُزَكِّيهِمْ .... ۲. كَما أَرْسَلْنا فِيكُمْ رَسُولًا مِنْكُمْ يَتْلُوا عَلَيْكُمْ آياتِنا وَ يُزَكِّيكُمْ .... ۳. لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ .... ۴. هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ .... ۴.۱۰ - تقواتقوا، زمينه تزكيه نفس انسان: الَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ إِلَّا اللَّمَمَ ... فَلا تُزَكُّوا أَنْفُسَكُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقى. ۴.۱۱ - عمل به احکام الهیپذیرش احکام الهی و عمل به آن، باعث تزكيه نفس انسان: وَ إِذا طَلَّقْتُمُ النِّساءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلا تَعْضُلُوهُنَّ أَنْ يَنْكِحْنَ أَزْواجَهُنَّ إِذا تَراضَوْا بَيْنَهُمْ بِالْمَعْرُوفِ ذلِكَ يُوعَظُ بِهِ مَنْ كانَ مِنْكُمْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ ذلِكُمْ أَزْكى لَكُمْ وَ أَطْهَرُ .... ۴.۱۲ - فضل الهیتزكيه نفس انسان، جلوه‌اى از تفضّل خداوند: ... وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَكى مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً وَ لكِنَّ اللَّهَ يُزَكِّي مَنْ يَشاءُ .... ۵ - پانویس۶ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۳۱، ص۲۸۶، برگرفته از مقاله «تزکیه نفس». |